جزوه راههای بالا بردن توجه و تمرکز

مرکز جامع مراقبتی و توانبخشی مبتنی بر خانواده

نوید مهر

 

 

 

راهنمای آموزشی و توابخشی

روشهای بالا بردن توجه و تمرکز

در کودکان معلول

اولین دوره ضمن خدمت مراقبین مرکز نوید مهر اهواز

اردیبهشت 94

 

هر انسانی در زندگی به مساله خاصی توجه دارد و اینکه این توجه به سمت چه مساله ای می رود و چه مدت ادامه می یابد، در افراد مختلف متغیر است...

چند نوع تمرکز داریم؟

به طور کل ۲ نوع توجه وجود دارد: توجه کلی و جزیی. در توجه کلی، فرد تمام وجوه یک مساله را در مدت کوتاه می بیند و درنتیجه ادراک سرتاسری از محیط به دست می آورد. برای مثال وقتی وارد یک میهمانی می شوید، یک توجه کلی به میهمانی دارید و درکی از حرکت افراد، صداهای محیط و افراد، بویی که به مشام می رسد و مناظری که می بینید، پیدا می کنید. این توجه سریع و گذراست و دیدی کلی نسبت به اتفاق های در حال وقوع، می دهد. در نوع جزیی تمرکز، توجه فرد روی یک مساله برای مدت طولانی تری متمرکز می شود. فرد با این کار اطلاعات اضافی را فیلتر می کند و به یک یک مسایل نگاه می اندازد. ما برای زندگی به هر دو نوع توجه نیاز داریم. توجه کلی، قوه ابتکار ما را فعال می کند و تمرکز به ما ثبات می بخشد. البته زمانی می توانیم موفق باشیم که بین این دو توجه سیال شویم و بتوانیم مدام از توجه کلی به تمرکز، تغییر حالت بدهیم. مساله تمرکز کودکان و افزایش دادن آن یکی از موضوعات مورد توجه والدین است. درباره استفاده از بازی ها برای افزایش تمرکز در کودکان با دکتر محمدرضا زرکش، متخصص اطفال و کارشناس اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت به گفتگو نشسته ایم.

کدام کودکان نمی توانند تمرکز کنند؟

کودکانی که مبتلا به اختلال نقص توجه هستند، توجه کلی خوبی دارند اما نمی تواند تمرکز کنند، مثلا در یک کلاس صدای وزوز مگس، صدای خش خش برگ های درختان پشت پنجره، پچ پچ بچه ها، سوراخ های موجود در سقف کلاس، صدای دریچه کولر که باد در آن می وزد و... توجه آنها را به خود جلب می کند اما قادر به فیلتر کردن هیچ یک از آنها و تمرکز روی حرف های معلم یا نوشته های روی تخته سیاه نیستند. به عبارتی، توجه جزیی ندارند و نمی توانند تمرکز کنند. این کودکان، آدم های هوشیاری هستند آنقدر که شاید هیچ کس به اندازه آنها هوشیاری نداشته باشد اما توجه دقیق و تمرکز ندارند یا نمی توانند بین دو نوع توجه سیال باشند. شواهد نشان می دهد این کودکان در وضعیت های خاص، قادر به تمرکز هستند مثلا حین تماشای برنامه مورد علاقه تلویزیونی یا مثلا بازی با یک قفل رمزدار. این نشان می دهد بازی با وسیله مورد علاقه یا همراهی با یک بزرگ تر در انجام یک کار به تمرکز آنها کمک می کند. لیواین یکی از استادان علم روان شناسی، معتقد است کودکانی که در سن پایین توجه خاص و تمرکز ضعیفی دارند، در بزرگسالی ممکن است افراد قابلی شوند و نقص توجه در آنها از بین برود.

چگونه توجه و تمرکز کودکان را افزایش دهیم؟

برای کار روی توجه و تمرکز کودکان، اولین قدم جلب توجه آنهاست. برای این کار باید روش هایی را به کار بگیریم که برای کودک جذاب و بازی گونه باشد. در این صورت توانمندی های کودک در زمینه توجه به نحوی گسترش می یابد که در طول زندگی برای وی مفید خواهد بود. سعی ما بر این است که به کودکان مهارت هایی را آموزش دهیم تا هر دو نوع توجه را داشته باشند. در شیرخوارگی که مغز در حال رشد است، باید روی توجه کلی کار کرد. افزایش تجربه ها و انجام بازی هایی که مهارت توجه را افزایش می دهند، در این میان بسیار کمک کننده است. در سنین بالاتر یعنی پیش دبستانی یا دبستان، می توان از بازی هایی استفاده کرد که کودک را وارد جزییات زندگی می کند و به عبارتی تمرکز وی را افزایش می دهد. هر چه توجه در یک کودک افزایش یابد، در آینده میزان تمرکز او بالاتر خواهد رفت. مثلا اگر در سن پایین با کودکی در مورد گل وحشی صحبت کنیم، در بزرگسالی وقتی وارد یک باغ گل می شود، توجهش بیشتر به گل های وحشی خواهد بود و روی آنها تمرکز می کند. نکته ای که لازم است مورد توجه قرار گیرد، تازگی و نوظهوری مطالبی است که به کودک آموزش داده می شود. اگر مطلبی تازگی داشته باشد، باعث برانگیختگی و افزایش دقت هنگام یادگیری می شود. وقتی مطلبی تازگی ندارد، کودک حس خستگی و خواب آلودگی پیدا می کند. در مدرسه برای آنکه توجه دانش آموزان را جلب کنیم، باید مطالب نوظهور باشند. بچه ها به همین دلیل به کارهای گروهی و متواتر علاقه نشان می دهند.

بازی ها چطور می توانند تمرکز کودکان را بالا ببرند؟

منظور از بازی هایی که تمرکز کودکان را بالا می برد، بازی هایی است که روی توجه کلی و جزیی اثر می گذارد و سیالیت بین این دو را تسریع می کند. نکته اصلی برای موفقیت در این میان، جذاب بودن بازی است تا توجه و تمرکز کودک را بالا ببرد. اگر کودکان حین بازی احساس شادمانی و رضایت کنند، بازی را یاد می گیرند.

چه بازی هایی را برای این منظور توصیه می کنید؟

والدین با توجه به سن کودک می توانند از این بازی ها استفاده کنند. نمونه هایی از این بازی ها به شرح زیر است:

۱) تا یک سالگی: زبانت را از دهانت بیرون بیاور. در این بازی ابتدا کودک را صدا کنید و به او لبخند بزنید تا توجهش جلب شود. بعد زبانتان را بیرون بیاورید و کمی حرکت دهید. برای او توضیح دهید که در حال انجام چه کاری هستید. با صدا درآوردن، توجه کودک را به خود جلب کنید. لمس زبان کودک، می تواند به او کمک کند تا بهتر بفهمد در مورد چه چیزی صحبت می کنید. این بازی به او کمک می کند کنترل بیشتری روی زبانش داشته باشد و در آینده توانایی درآوردن صداهای مختلف و لغات را پیدا کند. تا زمانی که کودک توجه دارد، بازی را ادامه دهید و با خسته شدن او، آن را به روز دیگر موکول کنید. به کمک این بازی، کودک روی توانایی ای که دارد، تمرکز می کند. در این سن زبان شیرخوار برای مکیدن شیر آماده است. با این بازی، کنترل عضلات زبان را هم به دست می آورد. کم کم این مهارت به بازوها و پاها تعمیم داده می شود و آگاهی از خویشتن در او بالا می رود. این بازی به کودک می فهماند چه جنبه هایی برای بازی های جذاب و خنده دار دارد.

۲) ۱ تا ۳ساله ها: تعقیب پَر غوطه ور در هوا در این بازی پری را از بالا بیندازید و کودک را تشویق کنید تا آن را نگاه کند. در این حالت، تمرکز چشم ها روی حرکت پر تقویت می شود. پر را در محل های مختلف از ارتفاعات مختلف پایین بیندازید تا متوجه گردش هوا و تاثیر آن بر پرواز پر شود. می توانید حتی از کودک بخواهید با فوت کردن، آن را بالا نگه دارد. فایده این بازی افزایش تمرکز و قدرت و انعطاف عضلات چشم هاست.

۳) ۳ تا ۶ سال: ضربه با دست توپی را از شاخه درختی به کمک طناب در حالی که به اندازه قد کودک است، آویزان کنید، به نحوی که بتواند با دست به آن ضربه بزند. این بازی باعث افزایش تمرکز و هماهنگی چشم ها و دست می شود. کودک میزان جابجایی توپ را مشاهده می کند و متوجه می شود رابطه مستقیمی بین میزان جابجایی توپ و انرژی وارده به آن وجود دارد.

۴) ۶ تا ۱۲ سال: در مورد هر چیزی می توانی فکر کنی. در این سن دیگر به سراغ تقویت مغز می رویم. این بازی را می توان حتی در ترافیک خیابان هم انجام داد. به نوبت چیزی را انتخاب کنید تا طرف مقابل آن را حدس بزند مثلا می گویید فلان چیز در جنگل است، فلان چیز اسم یک هنرپیشه است یا... این باعث می شود کودک هر چه مثلا در مورد جنگل می داند، به یاد و به زبان بیاورد. این بازی به تمرکز طولانی نیاز دارد.

۵) نوجوان: ۵ اتفاق خوب. وقتی ۲ دوست همدیگر را می بینند، می توانند ۵ اتفاق خوبی را که در روز برایشان افتاده بیان کنند یا والدین می توانند از نوجوان بخواهند آخر شب ۵ اتفاق خوبی را که در طول روز رخ داده، بنویسد. در این صورت تمرکز روی اتفاق های روز زیاد می شود و نوجوان روی اتفاق های خوب زندگی و به احساس های

ایجاد شده از آنها توجه می کند و درنهایت یاد می گیرد یک اتفاق را به کل روز تعمیم ندهد. مثلا به کمک این بازی می فهمد بعد از یک انتقاد کوچک که باعث ناامیدی او شده، یک اتفاق خوب هم افتاده. درنهایت می تواند بخش های خوب زندگی را از میان اتفاق های دیگر جدا کند و بنویسد.کتاب هایی هم در بازار موجود است که می تواند به افزایش تمرکز کودک کمک کند. افزایش تمرکز چیزی جز افزایش توجه نیست. بهترین روش نیز برای افزایش توجه و تمرکز بازی ها هستند.

روش هایی برای افزایش توجه و تمرکز در کودکان

فرآیند توجه و تمرکز در کودکان به تکامل سیستم عصبی، حواس و هوش بستگی دارد. لذا برای بررسی این مشکل باید به هریک از عوامل ذکر شده جداگانه پرداخت. تشخیص علت کم توجهی در کودکان بهتر است در تیم توانبخشی و با حضور متخصصان و کارشناسان صورت گیرد. سپس هریک از روش های دارو درمانی، روان شناسی، کاردرمانی و گفتار درمانی وارد عمل خواهد شد. در این مبحث سعی شده است که راهکارهایی برای بهبود اختلال توجه و تمرکز کودکان که قابل اجرا توسط والدین در منزل باشد، ارائه گردد:

تمرینات مربوط به افزایش میزان توجه و تمرکز

الف ـ پرورش حس بینایی

1- از کودک بخواهید یک شی نورانی در حال حرکت را با چشم تعقیب کند. شی را در جهات مختلف به صورت صاف یا دورانی حرکت دهید. (به تدریج زمان تمرین را افزایش دهید)

2- از کودک بخواهید به طور متناوب به دو شی دور و نزدیک که شما به او نشان می دهید، نگاه کند. (به تدریج زمان تمرین را افزایش دهید.)

3- شما و فرزندتان مقابل هم ر وی زمین بنشینید، توپی را به سمت او بفرستید، از وی بخواهید پس از گرفتن توپ مجدداً آن را به شما بدهد و این کار را تکرار کنید.(به تدریج مدت زمان تمرین را افزایش دهید.)

4- توپی را به یک نخ آویزان کنید و مقابل کودک بگیرید و از او بخواهید با دو دست و بعد با یک دست (به طور یک در میان) به توپ بزند.

5- تعدادی مهره به کودک بدهید تا آن ها را بر اساس ترتیب خاص یا به صورت تصادفی به نخ بکشد.

6- پنج شی مقابل کودک قرار دهید بعد جفت هرکدام از آن اشیاء را نیز یکی یکی به او بدهید تا کنار شی مثل خودش قرار دهد.

7- تمرین فوق را با تصاویر مشابه، مهره های رنگی یا اشکال هندسی مشابه انجام دهید. از هرکدام 4 مورد مقابل کودک بگذارید.

8- متناوب چیدن مهره های رنگی را به کودک آموزش دهید. ابتدا از دو رنگ مهره شروع کنید و از کودک بخواهید آن دو رنگ را یک درمیان بچینید(این کار را تا 5 مهره در رنگ های مختلفی ادامه دهید).

مثال) در مرحله اول با دو رنگ مهره مهره قرمز، مهره آبی، مهره قرمز، مهره آبی….

9- با سه مکعب یک رنگ طرح های ساده ای بسازید و مقابل کودک قرار بدهید بعد از او بخواهید با مکعب‌های خودش مشابه آن طرح را بسازد (به تدریج تعداد مکعب ها را اضافه کنید.)

10- حافظه بینایی کودک خود را به طریق زیر تقویت کنید: با سه مکعب ساده طرح ساده ای بسازید، 20 ثانیه فرصت دهید کودک نگاه کند بعد طرح را جمع کنید و از او بخواهید آن چه را به یاد دارد بسازد.

11- طرح های ساده ای به صورت ناقص روی کاغذ بکشید و از کودک بخواهید جزء حذف شده در تصاویر را تشخیص دهید. مثال: تصویر آدم بدون چشم، تصویر موش بدون دم

12- چهار تصویر روی کاغذ بکشید، به طوری که دو تا از تصاویر کاملاً شبیه باشند و از کودک بخواهید از بین 4 تصویر، دو تصویر مثل هم پیدا کرده و به شما نشان دهد.

13- چهار تصویر بر روی کاغذ بکشید به طوری که یک تصویر دیگر فرق داشته باشد. از کودک بخواهید تصویر نامشابه را پیدا کرده و به شما نشان دهد.

14- نقطه هایی را در یک خط صاف بکشید و از کودک بخواهید آن ها را با خط به هم وصل کند (ابتدا نقطه‌ها درشت و نزدیک به هم باشد بعد به تدریج نقطه ریزتر و فاصله دورتر شوند.)

15- دو خط موازی و با فاصله از هم بکشید و از کودک بخواهید با مداد، خطی از میان این راه عبور دهد به طوری که با دو خط کناری برخورد نکند( به تدریج فاصله دو خط کناری را کم کنید)

16- اشکال هندسی مختلف را در اندازه متوسط بکشید و از کودک بخواهید آن ها را با توجه به حاشیه شکل رنگ کند.

17- تمرین روی قیچی کردن طرح کشیده شده روی کاغذ(ابتدا خطوط صاف بعد خطوط منحنی و اشکال مختلف)

ب ـ پرورش حس شنوایی

1- جغجغه ای را به صدا در آورید و از کودک بخواهید هر وقت صدا شنید دستش را بالا ببرد(در حین انجام تمرین چشم های کودک را ببندید)

2- جغجغه ای را به صدا در آورید و از کودک بخواهید جهت صدا را با دست به شما نشان دهد (در حین انجام چشم های کودک را ببندید)

3- با کودک قرار بگذارید که فعالیتی را انجام دهد و به محض شنیدن صدای سوت آن کار را متوقف کند. به عنوان مثال در یک اتاق کودک پشت به شما راه برود و هر زمان صدای سوت را شنید بایستد مجدداً با فرمان شما شروع به حرکت کند و با شنیدن صدا متوقف شود.

4- چند وسیله صدا ساز(به عنوان مثال سوت، جغجغه، سنتورک، شیپورو…) به صورت (2 عدد هر کدام) تهیه کنید. این وسایل را به کودک بدهید تا مدتی با آن ها بازی کند و با صدای هر کدام آشنا شود. سپس یک نمونه از وسایل را مقابل کودک بگذارید. خودتان پشت او قرار بگیرد و جفت دیگر هر وسیله را به صدا درآورید. از کودک بخواهید پس از شنیدن صدا وسیله مورد نظر را نشان دهد.

5- تصویر چند حیوان را مقابل کودک بگذارید از کودک بخواهید که پس از شنیدن هر صدا (صدای حیوانات که نوار پخش می شود یا شما می گویید) تصویر مربوطه را نشان دهد.

6- کلمه ای را با کودک قرار بگذارید تا هر زمان شنید دستش را بالا ببرد. شما کلمات مختلف را بگوئید و آن کلمه خاص را نیز به طور نامنظم در میان کلمات دیگر بگوئید.

7- داستان کوتاهی را برای کودک تعریف کنید و بعد بلافاصله از متن داستان سوالاتی را از او بپرسید(به تدریج بین تعریف داستان و پرسش از متن فاصله بیندازید تا کودک مجبور شود اطلاعات را در حافظه نگه دارد.

8- حافظه شنوایی کودک خود را به شیوه زیر تقویت کنید.

دو کلمه بدون ربط(مثال: هلو ؛ مداد) به کودک بگوئید و از او بخواهید آن دو کلمه را به همان ترتیب یعنی اول هلو بعد مداد ) بعد از شما تکرار کند. در هر مرحله پس از اینکه کودک موفق شد کلمات را به طور صحیح بعد از شما تکرار کند، یک کلمه به تعدا د کلمات خود اضافه کنید(در آخرین مرحله کودک باید بتواند 5 کلمه را عیناً بعد از شما و با ترتیب صحیح تکرار کند)

ج) پرسش حس لامسه

1- از کودک بخواهید چشمهایش را ببیدد و اشیایی را در دست او قرار دهید تا بر اساس زبری یا صافی آن ها را به دو دسته تقسیم کند.

2- مشابه تمرین فوق را با اشیا سرد و گرم انجام دهید.

3- از کودک بخواهید چشمهایش را ببندد و دو شی به طور همزمان در دست های او قرار دهید. کودک باید پس از لمس اشیاء بگوید آنها مثل هم هستند یا متفاوتند.

4- از کودک بخواهید چشمهایش را ببندد، اشیا آشنا و موجود در منزل را یکی یکی در دست او بگذارید و بخواهید پس از لمس هر وسیله، نام آن ها را بگوید.

5- اشکال هندسی پلاستیکی را در دست کودک قرار دهید و از او بخواهید شکل را لمس کند و طرح آن را روی کاغذ بکشد(در مرحله لمس شی باید چشم های کودک بسته باشد)

هفت بازی برای افزایش توجه و تمرکز

بازی ((…می گوید))

روش انجام کار:

این یک بازی جالب برای کودکان است. این بازی می تواند با یک یا چند بچه صورت بگیرد. این بازی با گفتن ((…می گوید)) شروع می شود. مثلا،((حسن می گوید:دماغت را لمس کن، چشمهایت را نشان بده و …)) و کودک باید آنچه را به او گفته اید انجام دهد.این بازی را چند بار با حرکات آسان انجام دهید.این بار اجازه دهید تا کودک رهبر شود و به جای اسمی که در بازی گفته شده، از اسم خودش استفاده کند. بازی را ادامه دهید تا به چند حرکت برسید، مثلا، ((…می گوید، دماغت را لمس کن، دور خودت بگرد و سرت را نشان بده …)).

بازی ((کی قایم شده؟))

وسایل مورد نیاز:

تصاویری از حیوانات یا دیگر چیزهای مورد علاقه ی کودک

مقوا قیچی و چسب ماژیک

روش انجام کار: تصاویر حیوانات یا چیزهای دیگری را که کودک دوست دارد بزیده و آنهارا روی مقوا بچسبانید. در کارت های دیگر، نام تصاویر را با ماژیک بنویسید. مثل سگ، سیب، خانه، اردک و …هدف گذاشتن کارت حاوی نام تصاویر بر روی تصویر صحیح است. وقتی کودک شما در حال مشاهده است، کارت ها را به پشت روی میز بگذارید و بپرسید چه چیزی پشت این کارت قایم شده؟ کودک باید با برداشتن کارت های حاوی اسامی، حدس بزند که آن تصویر ، چیست.

بازی ((صداهای زنده))

وسایل مورد نیاز:

وسایل نرم (عروسک های نرم، بالش، دمپایی، و …)

وسایل تو خالی (قوطی کنسرو، شانه تخم مرغ، بطری های پلاستیکی، قوری، کوزه، و …)

وسایل محکم (سنگ، کتاب، آجر، و …)

روش انجام کار: اشیای مختلف صداهای مختلفی دارند. با استفاده از انگشتان دست و وسایل مختلف، صدا ایجاد کنید. برای کودک توضیح دهید که صداهای ملایم و آرام بسیار دلنشین تر از صداهای تند و بلند هستند. و این که اوقات آرام و بی سر و صدا مانند زمان های پر سر و صدا، لذت بخش هستند. چندین بار تمرین کنید. چشم هایتان را ببندید و به یک صدای خیالی گوش دهید. در مورد این که این صداها چگونه اند صحبت کنید: ملایم، بلند، آهسته یا تند؟

 

بازی ((حرکت در برابر آینه))

روش انجام کار: روبروی آینه بایستید یا بنشینید. می توانید تصور کنید که در تلویزیون هستید. اول با حرکت های صورت و سر شروع کنید. چشم ها، بینی، مژه ها و سپس گردن و شانه های خود را حرکت دهید. این حرکات را با سایر اعضای بدن نیز ادامه دهید. تماشا کنید که دوتایی چگونه در آیینه به نظر می رسید.

بازی ((چه چیزی برداشته شده است؟ ))

وسایل مورد نیاز:

6 وسیله ی متفاوت میز 6 وسیله ی مشابه

روش انجام کار: 6 وسیله ی متفاوت (مثل اسباب بازی، کتاب، چنگال، تکه ای لباس، یک تکه نان و یک سکه) راروی میز قرار دهید. هنگامی که کودک پشت به میز ایستاده باشد، یکی از وسایل را بردارید، و بپرسید که کدام یک برداشته شده است؟این کار را ادامه دهید تا همه ی وسایل از روی میز برداشته شوند. سعی کنید بازی را با اشیای مشابه مثل 6 اسباب بازی، 6 کتاب مختلف، 6 مهره یا قاشق و چنگال تکرار کنید.

بازی ((چه چیزی تغییر کرده است؟))

روش انجام کار: از کودک خود بخواهید شما را به دقت نگاه کند (مثلا توجه به زیور آلات شما، جوراب ها، کفشها و …) و سعی کند ظاهر شما را به خاطر بسپارد. حالا شما اتاق را ترک کنید و در ظاهر خود تغییراتی بدهید که قابل رویت باشد ( به عنوان مثال، آستین خود را بالا بزنید، گوشواره ی خود را در آورید، ساعت خود را به مچ دست مخالف ببندید، و از این قبیل). هنگامی که به اتاق بر می گردید کودکتان باید سعی کند آنچه را که در ظاهر شما تغییر کرده تشخیص بدهد و اگر موفق به انجام این کار شد، نفر بعدی، خود او خواهد بود که باید ظاهر خود را تغییر دهد. می توانید این بازی را به صورت گروهی انجام دهید.

بازی (( مو به مو اجرا کن ))

این بازی برای کودکانی که دنبال کردن دستورالعمل های یک یا چند مرحله ای، برایشان دشوار است مفید می باشد.

روش انجام کار: بین خودتان و کودک قرعه کشی کنید، فردی که قرعه به نام او شد باید به فرد مقابل چند دستورالعمل یک مرحله ای بده:((1. دور خودت بچرخ، 2. پروانه بزن، 3. شنا(نرمش) برو)). آنگاه فرد مقابل باید ضمن گوش دادن به دستورالعمل ها، آنها را به خاطر بسپارد و سعی کند به درستی از آنها پیروی کند. می توانید از امتیاز دهی استفاده کنید مثلا یک امتیاز برای بیان واضح دستور العمل، دو امتیاز برای پیروی درست و به ترتیب دستورالعمل های داده شده. و در انتهای بازی شخصی که امتیاز بیشتری کسب کرد صاحب جایزه شود.

 

 

 

آموزش چند مهارت برای تقویت روحیه ی کودکان استثنایی

آموزش,مهارت,تقویت,روحیه,کودکان,استثنایی,موفقیت,باورند,آموزش,کودکان,فرزندتان,فرزندتان,باورند که مهارت های مفید اجتماعی,رفتارها,اجتماعی,واقعی,مرحله,تکرار و یادگیری همراه با بازی,کودکان,کار,فرزندتان

بسیاری از والدین بر این باورند که مهارت های مفید اجتماعی برای موفقیت کودکان در زندگی مهم و حیاتی هستند . به نظر می رسد که برخی از کودکان فقط با مشاهده دیگران این مهارت ها را به سادگی می آموزند ؛ اما کودکان استثنایی ممکن است در آموزش و یاد آوری آنها با مشکلات زیادی مواجه باشند .

برای روشن شدن مطلب ، دو کودک استثنایی را در نظر بگیرید . اولی پسری ده ساله و دومی دختری هفت ساله است و هر دو در یادگیری آداب اجتماعی دچار مشکل هستند . اگر شما والدین این بچه ها بودید چگونه می توانستید به آنها کمک کنید تا مهارت ها و آداب اجتماعی را بیاموزند . پیشنهادهای زیر آموزش راهبردهایی در این خصوص است که به این قبیل کودکان کمک می کند تا امیال خود را کنترل کرده و توقعات اجتماعی را نیز برآورده سازند :

مدلسازی

رفتاری را که می خواهید به فرزندتان بیاموزید سرمشق قرار دهید ، مثلا وقتی می خواهید وارد مکانی شوید در بزنید و اجازه بگیرید و یا هنگامی که می خواهید جایی را ترک کنید ، به او گوشزد کنید که با وجود این که او دوست دارد بیشتر بمانید ولی اکنون وقت رفتن است . مطمئن باشید فرزندتان شنیده باشد که شما از صاحبخانه تشکر کردید .

آموزش

بنشینید و با فرزندتان در سطح خودش ، در مورد انتظاراتتان از او و رفتارهای جدیدی که می خواهید به او آموزش دهید صحبت کنید . تذکرات شفاهی باید مرحله به مرحله و همراه با تصاویر و عکسها ، آموزش های کتبی و استفاده از عروسک ها باشد . تکرار و یادگیری همراه با بازی ، درک انگیزه فرزند شما را افزایش می دهد . مثلاً می توانید یک اتاق مقوایی بسازید و به نوبت به جای عروسک ها در بزنید و پاسخ دهید .

بدین طریق می توانید مفهوم در زدن قبل از ورود به مکانی را به شیوه ای لذت بخش و نشاط آور به فرزندتان آموزش دهید .

این آموزش ها را هر چند روز یک بار حدود پنج دقیقه تمرین کنید تا وقتی که مطمئن شوید فرزندتان آموزش های لازم را فرا گرفته است . بعد از هر جلسه تمرین نیز می توانید با دادن پاداش یا امتیازات خاص او را تشویق کنید .

تمرین و ممارست

وقتی که مطمئن شدید او مفاهیم را متوجه شده و آنها را درک می کند می توانید آنها را با او انجام دهید . زدن به در را با چندین در، از جمله در اتاق خواب یا حمام تمرین کنید تا این کار برایش به صورت وظیفه مطرح شود. و در هر بار موفقیت ، او را تشویق کنید .

انگیزش

پس از آموزش و تمرین این آداب اجتماعی ، هدف این است که فرزندتان آنها را در زندگی واقعی به کار ببرد و سرانجام برای او به صورت یک عادت درآید . از این که این مهارت ها را خوب یاد گرفته اظهار رضایت کنید و به او بفهمانید هنگامی که آنها را در زندگی واقعی اش به کار ببرد مورد تشویق قرار خواهد گرفت . اما به محض این که به این رفتارها عادت کرد مشوق ها را نیز به تدریج کم رنگ تر کرده یا محو کنید و استفاده از پاداش ها را تغییر دهید، طوری که در فرزندتان برای آشنایی با دیگر مهارت های اجتماعی انگیزه ایجاد شود . در شرایط دشوار حامی او باشید ، حتی یک کودک با انگیزه ی قوی نیز اگر توقعات ما بیش از توان او باشد ، موفق نخواهد شد. شما می توانید برای آموزش فرزندتان او را به طرق مختلف کمک کنید تا این رفتارها برایش جا بیفتد .

مراقبین عزیز توجه داشته باشید اگرچه آموزش مهارت های جدید به کودکان استثنایی کار ساده ای نیست اما با تلاش و کوشش و هدایت و خلاقیت های شما او می تواند موفق شود و این موفقیت می تواند تغییرات ماورای تصور شما را در زندگی او ایجاد کند . همچنین باید توجه داشته باشید که ارتباط با والدین آنان بسیار سخت تر است.

بعضی ها به شدت احساس گناه می کنند چون از طریق پزشکان متوجه می شوند که تولد این کودک غیرطبیعی به خاطر انتقال ژن معیوبی است که آنها با ازدواج فامیلی به کودک منتقل کرده اند. به خاطر این احساس گناه نمی توانند رفتار سالمی داشته باشند؛ یا از کودک طوری مراقبت می کنند که بدون هیچ قانون تربیتی و هر طور میل دارد بزرگ شود که در نتیجه کودکی وابسته و مساله دار خواهد شد یا او را به مراکز بهزیستی می سپارند و با حس گناه مضاعف زندگی را می گذرانند. به هر حال فرسودگی ناشی از این مشکل که ما آن را فرسودگی والدینی می گوییم (البته بیشتر عنوان فرسودگی مترنال را ذکر می کنیم چون مادرها در ارتباط با کودک بیمار هستند) می تواند والدین را از پای درآورد و در شرایطی قرار دهد که تصمیم های غیرمعقولانه بگیرند. همین چند روز پیش بود که پدر یک دختر مبتلا به اوتیسم با حالتی خاص رو به من کرد و گفت: «نمی توانید کاری بکنید که بمیرد؟»

باید به والدین تفهیم کنید که درست است که شما انرژی زیادی برای پرورش و تربیت بچه صرف می کنید اما با فیدبک هایی که از او می گیرید و لذت از آنچه او آموخته خستگی و انرژی هدررفته تان جبران می شود. اما این والدین خیلی بیش از شما زحمت می کشند و هیچ بازخورد مثبتی دریافت نمی کنند پس فرسوده می شوند. اکثر این فرسودگی را در مادرها می بینیم. متاسفانه در اکثر مواردی که داریم می بینیم پدرها سعی می کنند با فراهم کردن شرایط کاری خاص خود را از محیط دور کنند و به بهانه کار بیشتر برای تامین هزینه های زندگی، مادر را دست تنها رها می کنند تا در کنار بچه عقب مانده باشد. این پدرها از پذیرش واقعیت و قبول مسوولیت پدر بودن فرار می کنند.

پس اولین توصیه من به والدین کودکان خاص این است که واقعیت را بپذیرند. اگر این اتفاق بیفتد می توانند راه درست را پیدا کنند. یعنی با توجه به توان هر چند محدود کودک او را همان طور که هست می پذیرند و به او کمک می کنند. متاسفانه بسیاری از والدین در ۵ سال نخست زندگی کودک به قابلیت هایی که بچه باید داشته باشد، بی اهمیت اند. اگر دیر زبان باز کند یا حرکت کند نگران نمی شوند و وقتی متوجه کم توانی ذهنی بچه می شوند، دلشان نمی خواهد آن را باور کنند.

حدود ۸۵ درصد کم توانی های ذهنی از نوع خفیف هستند. این بچه ها خودشان متفاوت بودن را درک می کنند و دیگران نیز کاملا متوجه آن می شوند. به عنوان نمونه این حالت در بچه ۵، ۶ ساله که قرار است وارد محیط آموزشی شود، کاملا مشهود است اما خانواده سعی می کند این کم توانی را انکار کند و این هم واکنش غلط و جبرانی است که بعضی والدین به آن روی می آورند. باید قبول کرد، توارث نقش مهمی در هوش دارد. اگر بچه شما هوش کمی دارد، نمی توانید با غنی کردن محیط این مساله را جبران کنید و هوش را به حد طبیعی برسانید. می توانید با پرورش او و کمک های خاص فقط تا حدی وضعیت را بهبود بخشید. این والدین بهتر بود در همان ۲، ۳ سالگی که می دیدند کودکشان از آنچه دیگر بچه ها انجام می دهند عقب است سعی می کردند با گفتاردرمانی و کاردرمانی ذهنی به او کمک کنند. عواقب انکار کردن هم بچه را زجر می دهد هم شما را. بیشترین شاخصی که باید اهمیت دهید تکلم بچه هاست. کودکی که تا ۵/۱ سالگی هیچ کلمه ای نمی گوید و در ۲ سالگی نمی تواند جمله دو کلمه ای بگوید حتما باید بررسی شود که مشکل درک و هوش دارد یا خیر.

دومین توصیه ام به این والدین آن است که دنبال مقصر نباشند. انتقال بیماری های ارثی و ژنی تقصیر شما یا همسرتان نیست. به جای اینکه بگویید چنین معلولیت و ناتوانی ای در خانواده ما سابقه نداشته و حتما فرزندمان آن را از خانواده شما به ارث برده دنبال راهکار کمک به کودکتان باشید. یکدیگر را دست تنها نگذارید و ببینید چطور می توانید در زندگی کودک تان موثر باشید و مهارت های لازم برای زندگی را به او بیاموزید.

تصمیم اینکه بخواهید خودتان از کودک غیرطبیعی تان نگهداری کنید یا او را به مراکز نگهداری بسپارید کاملا شخصی است اما باید بدانید نادیده گرفتن او و دور کردنش از محیط خانواده، حس خوبی به شما نمی دهد. شاید لازم باشد به صورت خلاصه راهکارهایی که بتواند کمک کند از بچه بیمار خود در خانه نگهداری کنید و در امر آموزش و پرورش او بکوشید مطرح کنم.

به عنوان پدر و مادر یک کودک خاص شما باید مدام با یکدیگر در ارتباط باشید. نباید اجازه دهید والدین او بودن، ارتباط زناشویی و روابط محبت آمیزی که باید بین یک زوج وجود داشته باشد تحت الشعاع قرار دهد. پدرها نباید همسر خود را تنها بگذارند. از رابطه تان محافظت کنید. گاهی کودک خود را به اقوام یا پدر و مادرتان که مورد اطمینان هستند بسپارید و فرصت اندکی برای با هم بودن مهیا کنید. فرصتی حتی به اندازه یک پیاده روی دو نفره یا رفتن به سینما. اگر این توصیه را نادیده بگیرید چنان از نظر سلامت روانی در فشار خواهید بود که نمود آن را می توانید در رفتار غلط و حتی تنبیه بدنی این کودک بیمار یا دیگر فرزندان تان ببینید یا روزی فرا می رسد که همچون یک بیمار روانی نیازمند بستری شدن خواهید بود.

شما فقط پدر و مادر یک کودک عقب مانده یا معلول نیستید. نباید توجه ویژه به او باعث شود دیگر بچه ها را فراموش کنید. برای اصلاح رفتارهایتان حتما نیاز دارید با یک کارشناس و مشاور صحبت کنید. رفتارهای اشتباه شما در امر تربیت هر یک از فرزندان تان می تواند باعث شود آنها در برخورد با یکدیگر دچار حالت هایی مانند حسادت یا نفرت شوند. حس گناه از اینکه چرا او سالم است اما خواهر یا برادرش بیمار است یا احساس های متفاوت، همه و همه می تواند ناشی از رفتارهای غلط شما باشد. پس حتما نیاز دارید با یک روان شناس یا روان پزشک صحبت کنید.

اگر روان پزشک کودک شما توصیه کرده درمان های دارویی برای بهبود وضعیت او لازم اند، به تجویز او اهمیت بدهید. قطعا اگر اوضاع جسمی و روحی کودک در کنترل باشد بهتر می توانید به او کمک کنید تا مهارت های لازم برای زندگی را بیاموزد.