شب ادراری یا ناتوانی کنترل ادرار

شب ادراری یا ناتوانی کنترل ادرار
ناتوانی در کنترل ادرار بدین معنا نیست که حتما در شب یا در خواب باشد.بلکه مبتلایان ممکن است در بیداری هم کنترل ادرار نداشته باشد.در واقع واژه شب ادراری به غلط مصطلح شده است زیرا عدم کنترل ادرار ممکن است در روز نیز اتفاق افتد ولی چون اغلب در شب ها روی می دهد آن را شب ادراری می گویند و حتی در بعضی از کتاب ها آن را جزء اختلال در خواب شرح می دهند.عدم کنترل ادرار یکی از شایع ترین علل مراجعه به روانپزشک یا متخصصان کودکان و چزشکان عمومی است.
اصولا عدم کنترل ادرار در کودکان امری طبیعی است.
در سال دوم زندگی کم کم کنترل ادرار در روز میسر می شود و به طور متوسط همه کودکان سالم سه ساله باید قادر به کنترل و نگهداری پیشاب خود باشند.آمارهای منتشره درآمریکا نشان می دهد که 10 درصد کودکان در یک سالگی ،30درصد در 18 ماهگی و 65 تا80 درصد در 24 ماهگی خود به خود قادر به کنترل ادرار به طور شبانه روزی هستند.در واقع ناتوانی کنترل ادرار به حالتی اطلاق می شود که کودک از 4 سال به بالا چه روز و چه شب در کنترل ادرار حداقل هر هفته یک بار سه ماه متوالی ناتوانی داشته باشد.ناتوانی در کنترل ادرار ممکن است اولیه باشد یعنی کودک از همان ابتدا نتوانسته به عللی ادرارش را کنترل کند یا ثانویه باشد که ناتوانی بعد از مدتها کنترل ادرار به وجود آمده است.عدم توانایی کنترل ادرار به حالتی اطلاق می شود که ضایعه ای در مثانه مانند ورم،سنگ،عدم رشد مثانه،اختلال در نخاع (مغز تیره)یا شکستگی لگن،بیماری قند ،حملات صرعی وجود نداشته باشد،در این صورت به آن بی اختیاری ادرار گفته می شود.
بروز ناتوانی کنترل ادرار بین 5تا 15درصد کودکان گزارش شده که رقم 5 درصد شامل کودکانی است که تقریبا همیشه این ناراحتی را دارند.و 15درصد شامل کودکانی است که گهگاه دچار این ناراحتی می شوند.درباره فراوانی عدم کنترل ادرار در پسران ودختران نظریه های مختلفی ابراز شده است.در بعضی مطالعات 62درصد مبتلایان را پسرها و 38 درصد را دختران تشکیل می دهند و در مطالعات دیگر مبتلایان هر دو جنس را مساوی اعلام کرده اند.علت این اختلاف نظر را به این صورت توجیه می کنند که والدین در افشای شب ادراری پسر خود کمتر اکراه دارند و درمورد دختران حتی الامکان این عارضه را پنهان می کنند.
به علاوه مطالعات نشان داده که هوشبهر مبتلایان اختلاف و تفاوت فاحشی را نشان نمی دهد.البته عقب مانده های عمیق و شدید از این قاعده مستثنی هستند.
تعداد کودکان مبتلا به شب ادراری اولیه تقریبا 8 تا 9 برابر کوکانی است که پس از مدت ها کنترل ادرار،مجددا دچار ناتوانی کنترل ادرار به طور ثانویه شده اند.طبق آمار ،عدم کنترل ادرار شبانه بسیار شایع 63درصد موارد ،عدم کنترل روزانه نادر فقط7 درصد موارد و عدم کنترل شبانه روزی در حد متوسط یعنی 30درصد موارد را تشکیل می دهد.
عدم کنترل روزانه ادرار اغلب وقتی که کودک با هیجان زیاد مشغول خنده و بازی یا دچار ترس شدید می شود یا احیانا به علت ترس از امتحان و حتی در راه مدرسه نیز ممکن است اتفاق بیفتد . در مطالعاتی که انجام گرفته معلوم شده است که نوع ثانویه از 4 تا 8 سالگی شروع شده و حداکثر مبتلایان مراجع را افراد بین 8 تا 11 ساله تشکیل می دهد.
درباره علت عدم کنترل ادرار نظریات مختلفی ارائه شده است. عده ای این امر را ناشی از علل تربیتی و عدم آموزش صحیح می دانند که عبارت از بی نظمی در برنامه ی کودک و بی علاقگی به پاکیزگی به علت کثرت کودکان یا غیبت مادر بخصوص در دورانی که کودک به یادگیری می پردازد یعنی 12 تا 18 ماهگی است.به عقیده ی لوی علت اخیر یکی از مهمترین علل عدم کنترل ادرار است.
از لحاظ محیطی بعضی سردی هوا،تاریکی،در دسترس نبودن دستشویی یا ترس از دستشویی و در دهات نداشتن دستشویی را علت کنترل ادرار می دانند.
عمق خواب مخصوصا صرع را برخی جزء علل اصلی دانسته و شب ادراری را معادل حملات صرعی می دانند.
از دیدگاه روانکاوی شب ادراری عبارت از بازگشت به مراحل قبلی و اولیه ی رشد به منظور ارضای تمایلات برآورده نشده و برای جلب نظر والدین و دریافت محبت حتی در ساعات نیمه شب یا حتی حالت انتقام در رقابت با کودک کوچکتر است.آدلر عقیده دارد که ناتوانی کنترل ادرار یک حقارت ذاتی است به علاوه همه ی اعضای بدن انسان به یک اندازه توانایی ندارد و هرکس ممکن است در یکی از اعضای خود دارای سرشتی باشد .بنابراین کودک مبتلا به عدم کنترل ادرار دچار حقارت عضوی دستگاه پیشاب است . ب عقیده آدلر انسان ممکن است مبتلا به چند حقارت عضوی باشد.
اعتقاد به ارثی بودن شب ادراری مورد بحث قرار گرفته ولی هنوز ثابت نشده است.در مطالعات فیشر،52درصد موارد یک یا چند تن از اعضای خانواده مبتلا به این ناراحتی بوده اند و 80درصد موارد پدر یا مادر دست کم مبتلا به یکی از ناراحتی های عصبی روانی بوده اند.
در خانواده بعضی از مبتلایان به شب ادراری پدر و مادر در دوران کودکی عدم کنترل ادرار داشته اند،لذا پیش بینی می شود که این افراد تاخیر رشد اعصاب مثانه را به ارث می برند.فراری این امر را ناشی از ارث مغلوب می داند.ولی به طور کلی به نظر می رسد مسئله ارثی بودن عامل اصای نباشد.اگرچه در دوقلوه های یک تخمکی بیشتر از دوقلوه های دو تخمکی همگانی گزارش شده است.
فرضیه ای که عدم کنترل ادرار را به منشا عصبی روانی نسبت می دهد از سوی روانپزشکان با توجه به هم زمانی شروع این عارضه با دشواری هیجانی،عاطفی،تضاد و کشمکش های درونی و ولادت نوزاد جدید پذیرفته شده است.
مثلا بیماری مادر و بستری شدن او ،غیبت پدر و مادر حتی به علت مسافرت و طرد شدن کودک.انتقال کودکان در زمان جنگ در لندن به علت خطر بمباران باعث ازیاد شب ادرای در کودکان شده بود.
در جنگ ایران و عراق عدم کنترل ادرار در مناطق جنگ زده بخصوص در بین کودکان و حتی در حین فرار به نقاط امن زیاد مشاهده شده است.
در کودکان مضطرب ،ترسو و خجول و حتی باهوش این حالت فراوانتر از افراد عادی دیده می شود.
در مطالعات گودمن و مایکلز ارتباط زیادی بین عدم کنترل ادرار و مکیدن شست،جویدن ناخن،لکنت و خشم و غیظ کودکانه مشاهده شده است.همچنین بسیاری از متخصصان در بررسی تاریخچه زندگی مردان بزهکار به موارد فراروانی از عدم کنترل ادرار در دوران کودکی اشاره کرده اند.درواقع ارتباط بین بزهکاری و شب ادراری حاکی از آشفتگی محیط خانه،ناامینی و اختلالات روانی کودک بوده و در حقیقت منشاء و ریشه ی اصلی هردو یکی است.
متاسفانه دشواری های عاطفی و مسائل شخصیتی خود بر شدت عدم کنترل ادرار می افزاید و علت و معلول به اصطلاح دایره ی معیوبی را تشکیل می دهند.
عدم کنترل ادرار نیز به نوبه ی خود بر روان کودک اثر می گذارد.بسیاری از کودکان ساعتها در شب بیدار می ماند و از خوابیدن هراس دارند.کودکانی که روزه ها خود را خیس می کنند از بازی خودداری کرده و گوشه گیری اختیار می کنند.سرزنش یا تنبیه والدین باعث احساس ناراحتی و ضعف شده و بر شدت عدم کنترل ادرار می افزاید و این فرضیه عصبی-روانی بودن عدم کنترل ادرار را تقویت می کند.
درمان
محققان عقیده دارند چنانکه روانپزشک یا پزشک متخصص کودکان در فهم کودک و نیاز های او بکوشد و با وی رابطه ی عاطفی صحیح برقرار کند بیمار به سهولت درمان می شود.
باید از توبیخ و تنبیه کودک خودداری کرد و با این عمل به او فهماند که عدم کنترل ادرار شرارت یا بزهکاری نیست بلکه نوعی بیماری است و مسلما هیچ کس برای درمان،بیمار خود را توبیخ یا تنبیه نمی کند.آنچه بیشتر از همه برای درمان مبتلایان توصیه می شود روان درمانی توام با دارودرمانی استکه مهم تری روش درمانی محسوب می شود.به طور خلاصه درمان با روش زیر صورت می گیرد:
1-تشویق کودک به بیان مشکلات خود و کمک به پدر و مادر برای درک اشکالات وی ،اصلاح رابطه ی کودک و اعضای خانواده ،از بین بردن جو اضطراب زاو...معمولا سفارش می شود که در فواصل معین کودک را برای ادرار کردن در شب بیدار کنند.دادن مایعات به مقدار کم اگرچه ناراحتی را برطرف نمی کند ولی چندان بی تاثیر هم نیست و خانواده ها اغلب از این دستورها استقبال می کنند.
2-استفاده از داروهای مانند آمفتامین برای ایجاد خواب سبکتر از سالها قبل توصیه شده Â است ولی فعلا طرفداری ندارد،چون باعث بی قراری و اختلالات رفتاری در کودکان می شود .تجویز افدرین و بلادون که سبب انبساط مثانه و سبکی خواب کودک می شود و ممکن است از عدم کنترل ادرار کودک جلوگیری کند موثر واقع شده است.
3-مصرف داروهای ضد افسرگی و ضد اضطراب برای تنظیم دستگاه عصبی مرکزی ،روشهای رایج و معمولی است و اغلب نیز نتیجه بخش می باشد.از بین بردن و درمان یبوست در این کودکان اکثرا باعث از بین رفتن عفونت های ادرای و رفع عدم کنترل شده است.
4-روان درمانی به صورت رفتار درمانی و ایجاد بازتاب شرطی توسط دستگاه زنگ ،بدی معنی که با گذاشتن دستگاه مخصوصی به نام زنگ برقی در رختخواب کودک و بیدار شدن او ب علت ایجاد صدا ، برا اثر برقراری جریان برق بین دو قطب دستگاه در موقع ادرار کردن کودک.اگر چه عیب این روش این است که کودک پس از ادرار کردن بیدار می شود ولی در موقع بیدار شدن با صدای زنگ چون مثانه پر است کودک از جای خود برخاسته و به دستشویی می رود.و چون این عمل به طور مرتب تکرار می شود ،لذا اتساع مثانه و احساس داشتن ادرار کودک از خواب بیدار می شود بدون اینکه زنگی نواخته شود.
5-تهیه و نصب ورقه بالای تخت کودک و یاداشت شب های خیس کردن با رنگ قرمز و تشویق کودک برای شب هایی که جای خود را خیس نکرده است. منبع:روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنائی دکتر بهروز میلانی فر