ضایعه نخاعی

آسیب طناب نخاعی

آسیب طناب نخاعی(به انگلیسی: Spinal cord injury) از عوامل مهم اختلالات حسی، حرکتی، دستگاه ادراری و یا ترکیبی از این موارد است. تصادفات اتومبیل شایع ترین علت آسیب‌های طناب نخاعی هستند. ضربه‌های وارد بر ستون مهره‌ای ممکن است باعث آسیب نخاع، ریشه اعصاب نخاعی و یا هر دو شود. در مورد اعمال حرکتی ممکن است ضعف اندام یا فلج یک اندام و آسیب نورون حرکتی فوقانی (UMN) یا نورون حرکتی تحتانی (LMN) وجود داشته باشد و در مورد اعمال حسی ممکن است فقدان حس، کاهش حس، افزایش حساسیت یا احساسهای غیر طبیعی نظیر احساس سوزش یا کرختی بروز کند. آسیب شدید طناب نخاعی نسبتاً ناشایع است، اما ازنظر عواقب خود حالت تحلیل برنده و طولانی مدت دارد، زیرا این ضایعه در اغلب موارد افراد جوانتر از ۳۰ سال را گرفتار می‌سازد.

علل

آسیب‌های طناب نخاعی از نظر سبب شناسی (اتیولوژی) می‌تواند به دو گروه کلی تقسیم شود:

آسیب‌های ضربه‌ای
آسیب‌های غیرضربه‌ای
آسیب‌های ضربه‌ای

بیشتر آسیب‌های طناب نخاعی از نوع ضربه‌ای است. بسیاری از شکستگی‌ها در ناحیه ستون فقرات به دنبال تصادفات، ممکن است منجربه ضایعه نخاع نیز گردد. گاهی ضایعه نخاعی به دلیل کشیدگی نخاع ایجاد می‌گردد. به طورکلی اثرات عوامل ضربه‌ای که احتمال آسیب نخاعی را به همراه دارند شامل موارد زیر است:

شکستگی در ناحیه ستون مهره‌ها
دررفتگی‌های ستون فقرات
شکستگی همراه با دررفتگی در ستون مهره‌ها
آسیب حاد دیسک بین مهره‌ای
صدمات عروقی به دنبال ضربه (تروما)
موارد فوق معمولاً به هنگام تصادفات جاده‌ای (به ویژه چپ کردن اتومبیل) و سانحه با موتورسیکلت، حرکات ورزشی شدید، زخم‌های نفوذی گلوله، سقوط از ارتفاعات و ضربه‌های ناشی از چاقو ایجاد می‌گردد.

آسیب‌های غیرضربه‌ای

این عوامل میزان کمتری از صدمات طناب نخاعی را ایجاد می‌کنند که حدود ۳۰٪ تخمین زده می‌شوند. بسیاری از عوامل غیرضربه‌ای آسیب نخاعی شامل:

فتق دیسک بین مهره‌ای
لغزش مهره
تنگی مجرای نخاعی
مشکلات عروقی
بیماری ها (به عنوان مثال مهره‌شکاف، آمیوتروفیک لترال اسکلروزیس، سیرنگومیلی، میلیت عرضی، بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس و غیرو)
تومورهای ناحیه ستون فقرات
آرتروز شدید در ناحیه ستون مهره‌ها
عفونت‌ها
الگوهای آسیب طناب نخاعی

آسیب نخاعی به صورت کامل(Complete) یا ناکامل(Incomplete) است. توصیف این الگوها در زیر بیان شده‌است.

ضایعات کامل

در یک ضایعه کامل(Complete lesion)، عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح ضایعه وجود ندارد. آسیب کامل بیشتر درارتباط با قطع عرضی نخاع، صدمات عروقی شدید، کشش‌های طولی طناب نخاعی و یا فشارهای شدید به نخاع است. در ضایعات کامل به دلیل قطع ارتباط نخاع با مغز، ادراک حسی و کنترل حرکتی فرد مختل شده و در این موارد پیش آگهی جهت برگشت عملکرد حسی-حرکتی ضعیف است.

ضایعات ناکامل

ضایعات ناکامل(Incomplete lesions) درصورت وجود و حفظ قسمتی از عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح آسیب مشخص می‌شود. اگر برگشت عملکردهای حسی یا حرکتی سریع باشد، پیش آگهی ازنظر بهبود عصبی نیز خوب خواهد بود.

انواع ضایعات ناکامل نخاعی

مهمترین سندرم‌های آسیب ناکامل نخاعی عبارتنداز:

سندرم براون سکوارد
سندرم طناب پیشین (قدامی)
سندرم طناب مرکزی
سندرم طناب پسین (خلفی)
سطح آسیب

طناب نخاعی از زیر پیاز مغز (بصل النخاع) در ناحیه سوراخ پس سری شروع می‌شود و انتهای آن در سطح مهره اول یا دوم کمری است. بنابراین، طول نخاع نسبت به ستون فقرات کوتاهتر است (حدود ۲۵ سانتی متر). به انتهایی‌ترین قسمت طناب نخاعی به دلیل مخروطی بودن، مخروط انتهایی می‌نامند. ریشه‌های اعصاب کمری و خاجی که از طناب نخاعی منشعب می‌شوند، نسبت به سایر ریشه‌های اعصاب نخاعی مسیر بیشتری را طی می‌کنند. ازطرفی چون این ریشه ها (ریشه‌های کمری و خاجی) به صورت دم اسب از نخاع خارج می‌شوند، ناحیه‌ای را ایجاد می‌کنند که منطقه دم اسبی می‌نامند.

امکان آسیب نخاع در هر سطحی از طناب نخاعی وجود دارد. احتمال آسیب در دو ناحیه C۶-C۷ و T۱۲-L۱ بیشتر از سایر نواحی طناب نخاعی است که علت آن تحرک زیاد یک قسمت و ثبات (تحرک کمتر) در ناحیه دیگر است. ضایعات ناکامل نخاع در اثر ضربات وارده به طناب نخاعی در ناحیه گردن (سرویکال) شیوع بیشتری در مقایسه با قسمت سینه‌ای (توراسیک) دارد. اگر ضایعه نخاعی در سطح گردنی باشد، با توجه به شدت آسیب باعث ایجاد ضعف(Paresis) اندامها یا فلج چهارانداممی‌گردد. ضایعه در سطح سینه‌ای یا ناحیه کمری منجربه ضعف اندامهای تحتانی یا فلج اندامهای تحتانیمی‌شود. آسیبهای رشته‌های دم اسب، نمای بالینی ویژه‌ای بصورت فلج شل دو پا، بی اختیاری ادرار و مدفوع و همچنین بی حسی نسبت به درد و حرارت در ناحیه زینی(Saddle anesthesia) ایجاد می‌کنند. آسیب به منطقه دم اسبی یک ضایعه نورون حرکتی تحتانی است.

علایم، نشانه‌ها و عوارض

علایم و عوارض یک آسیب نخاعی ممکن است در ارتباط با یک یا چند مورد از مشکلات ذیل باشد:

اختلالات حسی
مشکلات حرکتی
درد
تشدید بازتاب‌ها (رفلکس‌ها) بعد از مرحله شوک نخاعی در ناحیه زیر آسیب نخاعی (در ضایعات نورون حرکتی فوقانی)
مشکلات ادراری و احشایی
اختلال در دستگاه تنفسی
نقص عملکرد جنسی(Sexual dysfunction)
احتمال افت فشار خون در وضعیت ایستاده. زمانیکه بیمار از یک وضعیت افقی به حالت عمودی قرار می‌گیرد ممکن است دچار افت فشار خون شود که به آن هایپوتنشن وضعیتی می‌گویند.
احتمال افزایش بازتاب اتونوم (هیپررفلکسی یا دیس رفلکسی اتونومیک)بعد از مرحله شوک نخاعی
امکان وجود مشکلاتی جهت تنظیم دمای بدن
زخم‌های بستر یا فشاری
عفونت ادراری
ترومبوز وریدی عمقی (DVT). بی حرکتی اندام‌ها از عوامل مهم اختلال در سیستم وریدی است و احتمال ایجاد ترومبوز وریدی عمقی(DVT) را افزایش می‌دهد. درصورت عدم درمان ترومبوز وریدی عمقی، احتمال آمبولی ریوی که با خطر مرگ همراه است نیز وجود دارد.
احتمال آمبولی ریه
مشکلات متابولیکی
پوکی استخوان در زیر سطح ضایعه
احتمال استخوان سازی غیر طبیعیدر بافت نرم اطراف مفصل در زیر ناحیه آسیب (به خصوص در مفصل ران)
اختلالات عضلانی و مفصلی
اشکال در تنظیم درجه حرارت بدن
مشکلات روحی
درمان

بیماران با آسیب نخاعی ممکن است به درمان‌های ذیل نیاز داشته باشند:

درمان‌های اورژانسی جهت جلوگیری از آسیب بیشتر و انجام اقدامات پزشکی اولیه (مثلاً حفظ تهویه و جریان خون مناسب)
جراحی در مواردی که لازم باشد (مثلاً ثابت کردن قطعات شکسته)
درمان‌های دارویی
درمان اختلالات مثانه و روده
مراقبت پوستی جهت پیشگیری از ایجاد زخم بستر
درمان توانبخشی(شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی) در اولین فرصتی که توسط پزشک تعیین می‌شود.
استفاده از وسایل کمکی ارتوپدی فنی جهت تسهیل در راه اندازی بیمار با توجه به شرایط
گاهی درمان روانپزشکی و مشاوره روانشناسی در بعضی از بیماران لازم است.

برگرفته : از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد