صرع

مقدمه
به هر نوع تخلیه الکتریکی غیرطبیعی مغز، با هر نوع تظاهر بالینی، تشنج یا Seizure گفته می‌شود. در بسیاری از موارد این تخلیه الکتریکی خود را به¬صورت از هوش رفتن و تکان خوردن اندام¬ها نشان می¬دهد. وقتی حملات تشنج، مزمن و تکرارشونده شوند، به آن صرع یا Epilepsy گفته می‌شود. گاه این لغات و اصطلاحات جابجا نیز استفاده می‌شوند.
بنابراین یک تشنج، نتیجه اختلال عملکرد فیزیولوژیک مغز به‌صورت گذرا می‌باشد که ناشی از تخلیه الکتریکی هماهنگ و هم¬زمان و البته غیرطبیعی قشر مغز است. انواع بسیار متنوعی از حملات تشنج وجود دارند که تظاهرات هر کدام بستگی به این دارد که اولاً اختلال عملکرد از سراسر قشر مغز به‌طور منتشر آغاز شود یا تنها از یک منطقه شروع شود. ثانیاً عملکرد آن قسمت از قشر مغز به‌طور فیزیولوژیکی و طبیعی چیست؟ بر این اساس تشنج به دو دسته کلی موضعی (پارشیال یا فوکال) و منتشر (ژنرالیزه) تقسیم می‌شود. نوع موضعی خود دو دسته ساده (simple) و پیچیده (complex) دارد. در تشنج موضعی ساده، حمله محدود به مناطق خاصی از قشر مغز است و بیمار هوشیاری خود را از دست نمی¬دهد ولی بسته به منطقه درگیر در قشر مغز علایم، متفاوت است (حسی، حرکتی، بینایی، شنوایی و ....). در تشنج موضعی پیچیده، علی‌‌رغم اینکه حمله محدود به قسمت خاصی از مغز (مثل لوب تمپورال) است، بیمار بدون این که به زمین بیافتد، هوشیاری خود را از دست داده و با محیط ارتباط برقرار نمی¬کند. اما در تشنج¬های منتشر حمله در سراسر مغز منتشر می‌شود و فرد هوشیاری خود را از دست می¬دهد و به زمین می¬خورد.
در زیر چند نوع صرع که شایع‌ترین می‌باشند، توضیح داده می‌شوند:
1- تشنج تونیک – کلونیک منتشر (GTCS Generalized tonic colonic Seizure -) یا صرع بزرگ: بیمار به‌طور ناگهانی هوشیاری خود را از دست داده و می‌افتد و دچار فاز تونیک حمله تشنج می‌شود. در این حالت اندام‌ها و تنه و گردن باز (extend) و سفت می‌شوند و چشم‌ها به سمت بالا انحراف پیدا می‌کنند. ممکن است در این مرحله صدای شبیه جیغ یا فریاد توسط بیمار ایجاد شود. تنفس در این مرحله متوقف و مخاط دهان و گاه پوست کبود می‌شود. مردمک‌ها گشاد و بدون پاسخ به نور می‌شوند. ممکن است در این مرحله یا مراحل بعدی ادرار بیمار نیز بی‌‌اختیار شود. این مرحله 20-10 ثانیه به طول می‌انجامد و سپس فاز کلونیک شروع می‌شود که حرکات ریتمیک انقباض انبساط عضلات اندام‌ها شروع می‌شوند. این فاز نیز حدوداً 30 ثانیه به‌طول می‌انجامد. بعد از اتمام تشنج بیمار تا چند دقیقه گیج است و نسبت به زمان و مکان شناخت ندارد (فاز پس از تشنج یا Postictal) و سپس به وضعیت عادی باز می‌گردد.
2- صرع کوچک یا absence: در کودکی و به¬طور معمول بین 12-4 سال شروع می‌شود. بیمار به¬طور ناگهانی هوشیاری خود را از دست می‌دهد. و کاری که انجام می‌داده متوقف می‌گردد. ولی به زمین نمی‌‌افتد. در این حمله، بیمار حالت خیرگی و مات¬زدگی پیدا می‌کند که به مدت چند ثانیه به‌طول می‌انجامد. بعد از حمله بی¬درنگ کودک به وضعیت عادی برمی‌گردد و کاری را که انجام می‌داده ادامه می‌دهد. این حملات ممکن است در طی روز به تعداد بسیار زیاد تکرار شود.
3- صرع لوب تمپورال: حملات از نواحی عمقی لوب تمپورال منشا می‌گیرد و معمولاً از اواخر کودکی یا سنین نوجوانی شروع می‌شوند. حملات به شکل زیر می‌باشد: ابتدا ممکن است بیمار احساس پیش¬درآمد خاصی داشته باشد. شایع‌ترین آن‌ها احساس احشایی (احساس غیرطبیعی در بالای شکم، تهوع .....) است. سایر این احساس¬ها به¬صورت احساس غیرطبیعی نسبت به محیط، تغییر فرم و شکل و اندازه اشیای محیط، احساس بیگانگی با خود یا محیط می‌باشند. سپس بیمار ارتباط خود با محیط و هوشیاری خود را از دست می‌دهد و علایم اتوماتیسم مانند ملچ، ملوچ کردن – انجام حرکات تکراری در دست‌ها مانند کورمال کردن سطح زمین- حرکات پیچیده‌‌تر مانند درآوردن لباس- چرخیدن به دور خود یا چرخش دورانی دور چیزی، دویدن، رفتار شبیه به ترس و فرار، از خود نشان می‌دهد. بعد از اتمام این مرحله، بیمار فاز منگی پس از حمله کوتاهی دارد و سپس هوشیار می‌شود. ممکن است بیمار در طول حمله، با چندین بار صدا زدن پاسخ محدود بله یا خیر نیز بدهد. بعد از اتمام حمله، بیمار حوادث رخ داده را به یاد نمی‌آورد. ممکن است گاه یک حمله موضعی پیچیده به یک حمله تونیک کلونیک ژنرالیزه (یعنی از حالت فوکال به منتشر) تبدیل شود. تب و تشنج
تب و تشنج به تشنج منتشری گفته می‌شود كه در کودکان در طی یك بیماری تب‌‌دار سیستمیك، بدون درگیری مغز و پرده‌‌های مغزی ایجاد شده باشد. نحوه برخورد با تب و تشنج
تب و تشنج زیر سن 18 ماه نیاز به ارجاع فوری به نورولوژیست یا متخصص كودكان دارد.
تب و تشنج بالای سن 18 ماه اگر بیش از یك بار تكرار شود یا اگر بیش از 15 دقیقه ادامه یابد، نیاز به ارجاع فوری به نورولوژیست یا متخصص كودكان دارد. درمان صرع
درمان صرع دارویی است. داروهایی مانند کاربامازپین، والپروات سدیم، فنی¬توئین و فنوباربیتال از معروف¬ترین داروهای ضدصرع هستند. پزشک درمان موارد مبتلا به صرع را همیشه به صورت تک دارویی آغاز می¬کند و در صورت کنترل نشدن حملات به تدریج دوز دارو افزایش می¬یابد. منظور از کنترل حملات این است که بیمار بیش از یک حمله در سال نداشته باشد. برخورد با عوارض دارویی
تقریباً تمام داروهای آنتی‌‌اپی‌‌لپتیک، عوارض سیستمیک (مانند عوارض گوارشی) و عوارض مرکزی (مانند اختلال تعادل، سرگیجه، گیجی، منگی، لرزش، کندی حافظه) را دارند و در صورتی که شدید نباشند با ادامه درمان تخفیف یافته و یا برطرف می‌شوند و نیاز به مداخله ندارند، ولی در صورتی که شدید باشند و باعث تغییر فعالیت روزانه و روند جاری زندگی فرد شوند، باید در ابتدا دوز دارو را کاهش داد. اما اگر با این کاهش حملات تشنج عود کند، باید دارو را تغییر داد. نکاتی که باید به بیمار و همراهان بدانند
- تفاوت تشنج و صرع . تشنج مشکلی مربوط به مغز است. صرع یک بیماری است که شامل تشنج¬های مکرر است. صرع مسری نیست و در اثر جادو یا ارواح خبیثه ایجاد نمی¬شود.
- درباره ماهیت تشنج و علل احتمالی آن . صرع یک بیماری مزمن است اما در 75% از موارد می¬توان تشنج¬ها را به¬طور کامل کنترل کرد و فرد خواهد توانست باقی زندگی¬اش را بدون دارو سرکند.
- افراد مبتلا به صرع می¬توانند زندگی طبیعی داشته باشند، ازدواج کنند و بچه¬دار شوند.
- هرگز نباید کودکان مبتلا به صرع را از مدرسه رفتن بازداشت.
- افراد مبتلا به صرع می¬توانند بیش‌تر شغل¬ها را داشته باشند. اما باید از کار کردن با ماشین¬های سنگین یا در نزدیکی آن‌ها خودداری کنند.
- افراد مبتلا به صرع باید از آشپزی روی آتش روباز یا شنا کردن به¬تنهایی خودداری کنند.
- افراد مبتلا به صرع باید از مصرف الکل زیاد یا مواد مخدر خودداری کنند. به¬علاوه کم-خوابی یا در معرض نورهای چشمک¬زن قرار گرفتن برای آن‌ها نامناسب است. الف) نکات مربوط به مصرف دارو:
1- دارو باید به¬طور مرتب و طبق دستور به مدت توصیه¬شده مصرف شود. مصرف نامرتب دارو شایع¬ترین علت از کنترل خارج شدن حملات تشنج می‌باشد.
2- اغلب عوارض دارویی شایع، گذرا بوده و با ادامه درمان و یا پس از قطع دارو بعد از مدت لازم، از بین می‌رود.
3- قطع ناگهانی دارو خطر دارد و از این رو نباید به¬طور ناگهانی قطع شود. ب) اقدامات اساسی حین حمله:
1- خونسردی خود را حفظ کنید و تا اتمام حمله تشنج در کنار بیمار بمانید.
2- بیمار را به پهلو بخوابانید و سر بیمار هم به همان طرف باشد تا بهتر بتواند تنفس کند و ترشحات دهان یا استفراغ وارد ریه¬اش نشود.
3- اجسام خطرناک و آسیب‌‌رساننده را از اطراف بیمار دور نگه دارید.
4- اقدام خاصی مانند نگه‌‌داشتن اندام‌ها و گرفتن بیمار – باز کردن دهان بیمار، مؤثر نیست و حتا خطر آسیب جسمی را برای بیمار دربردارند. بنابراین از این کار خودداری کنید.
5- تا زمانی که بیمار هوشیاری کامل خود را بدست نیاورده است از خورانیدن آب، غذا، دارو به بیمار خودداری نمایید.
6- گاهی بیماران قبل از حمله متوجه می¬شوند که الان تشنج خواهند کرد. در این موارد باید جایی که امن باشد دراز بکشند تا موقع افتادن آسیب نبینند. ج) در موارد زیر بیمار باید سریع به مراکز درمانی برده شود:
1- حمله‌ای که بیش‌تر از ده دقیقه به‌طول انجامیده است.
2- دو یا بیش‌تر حمله که بین حملات فرد هوشیاری خود را بدست نیاورده است.
3- آسیب‌های بدنی مانند ضربه به سر یا سایر مناطق بدن، خونریزی ..... که حین حمله اتفاق افتاده است.