اختلال آتاکسی
اختلال آتاکسی
به زبان ساده آتاکسی یعنی عدم هماهنگی و کنترل در حرکات. افراد مبتلا به آتاکسی در حرکات بازوها و پاهای خود، حتی در حرکات انگشتان، چشم‌ها و گفتار خود دچار عدم کنترل شده و به شکل ناهماهنگ و با کنترل کم و ضعیف، عملکرد ناقص دارند.
به طور معمول اگر به بخش مخچه که وظیفۀ ایجاد هماهنگی بین عضلات، ماهیچه‌ها و تعادل را به عهده دارد آسیب وارد شود، آتاکسی رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد، از جمله تومور مغزی ، اختلال ژنتیکی، سکته مغزی ، مصرف الکل و برخی داروها، زوال عقل، انحطاط مغز و بیماری ام اس (MS) .
به طور خلاصه آتاکسی لغتی برای توصیف ناهماهنگی در تعادل و کلام است. هر بخشی از بدن می‌تواند تحت تأثیر این ناهماهنگی قرار بگیرد، اما اغلب بیشتر مشکل در این زمینه‌ها ظاهر می‌شود: صحبت کردن / بلعیدن / تعادل و راه رفتن / دقت بینایی/ فعالیت‌هایی که نیاز به میزان بالایی از دقت و کنترل دارد؛ مواردی مانند: خواندن و نوشتن
انواع آتاکسی آتاکسی انواع متنوعی دارد که ممکن است در دسته‌بندی‌های متفاوتی دیده شود، اما اگر بخواهیم آن‌ها را در پنج دسته‌بندی یا شاخه بزرگ قرار دهیم، نتیجه بدین صورت خواهد بود؛ آتاکسی اکتسابی؛ علائم و نشانه‌های ایجاد شده ناشی از مشکلاتی مانند: ام‌اس، سکته مغزی، تومور مغزی، تروما و سایر اختلالات سیستم عصبی است. آتاکسی مخچه‌ای ایدیوپاتیک (ILOCA) ؛ در این حالت دلیل مشخصی وجود ندارد و مشکل به مرور ایجاد می‌گردد. آتاکسی ارثی یا وراثتی؛ این نوع از آتاکسی توسط ژن‌های معیوب ایجاد شده و از والدین به ارث می‌رسد و در طی سالیان به وجود آمده است که شایع‌ترین نوع آن، آتاکسی فریدریش است.
آتاکسی حسی (Sensory) ؛ در بدن انسان نوعی حس خود موقعیت‌یابی وجود دارد، مبنی بر اینکه بدون نگاه کردن می‌تواند تشخیص دهد که اعضای بدن او در چه موقعیتی قرار دارند. مثلاً حتی با چشمان بسته نیز شما می‌دانید پایتان کجاست. در افرادی که دچار آتاکسی حسی هستند، حس خود موقعیت‌یابی آن‌ها مختل می‌گردد. آتاکسی دهلیزی (Vestibular) ؛ در گوش داخلی ما بخشی وجود دارد که حس تعادل و بالانس بدن ما به کارکرد آن‌ها بستگی دارد و در صورت اختلال در عملکرد آن، دچار ناهماهنگی در تعادل خواهیم شد. این وضعیت آتاکسی دهلیزی نامیده می‌شود.
علائم آتاکسی
آتاکسی ممکن است به طور ناگهانی ظهور کند یا به تدریج و در طول زمان ایجاد شود. در هر صورت آتاکسی نشانه‌ای از اختلالات عصبی بوده و ممکن است با علائم زیر ظاهر شود:
تغییر و اختلال در گفتار/ مشکل در بلع غذا/ نیستاگموس در چشم‌ها (حرکات سریع و غیرارادی به صورت بالا و پایین یا به طرفین در چشم‌ها) / ضعف دست‌ها در حرکات ظریف (نوشتن، بستن دکمه‌ها و حتی خوردن غذا) / ضعف تعادل / ناهماهنگی در حرکات / راه رفتن ناشیانه و یا بدون کنترل و هماهنگی
علل بروز آتاکسی
بروز آتاکسی به طور عمده می‌تواند سه نوع دلیل داشته باشد؛ دلایل ارثی و وراثتی، دلایل اکتسابی و وجود بیماری‌های دژنراتیو (بیماری‌هایی که در طی زمان ساختار بافت‌های آسیب‌دیده از بیماری و عملکرد آن بافت‌ها تحلیل برود و ضعیف‌تر شود؛ بیماری‌هایی مانند ام‌اس، پارکینسون، آلزایمر و روماتیسم.)
دلایل و علل وراثتی
دلایل ژنتیکی و ابتلا به آتاکسی در اثر وراثت و توسط یک ژن غالب یا دو ژن مغلوب و دریافت آن‌ها از طریق پدر و مادر یکی از علل بروز آتاکسی است. با وجود یک جهش ژنی و ساخته شدن پروتئین‌های غیرطبیعی، عمدتاً کارکرد و عملکرد سلول‌های عصبی در نخاع و مخچه مختل شده و باعث تحلیل بافت‌های موجود در این نواحی می‌شود. معمولاً این نوع آتاکسی در اثر جهش‌های ژنی مختلف بروز کرده و اکثر آن‌ها پیشرونده هستند
آتاکسی ژن‌های غالب
در مورد ژن‌های غالب که باعث بروز آتاکسی می‌گردند، تاکنون بیش از ۴۰ ژن شناسایی شده‌اند و این تعداد ادامه خواهد داشت و آتاکسی مخچه و تحلیل آن در همۀ آن‌ها دیده شده است. همچنین ۸ نوع دیگر نیز شناخته شده‌اند که اپیزودیک هستند، نه پیشرونده و نسبت به انواع دیگر آتاکسی رایج‌تر هستند.
آتاکسی‌های ژن‌های مغلوب
آتاکسی‌های ناشی از وجود ژن‌های مغلوب نیز چند نوع هستند که شایع‌ترین آن‌ها آتاکسی فریدریش است.
آتاکسی فریدریش
علائم قبل از ۲۵ سالگی ظاهر شده و معمولاً این احتمال وجود دارد که در اسکن، مخچه سالم به نظر بیاید. مشکل اول در پاها به شکل قوس‌های بلند ظاهر شده و سپس در بازوها، تنه و پشت اتفاق می‌افتد. علائم دیگر شامل نیستاگموس، مشکلات شنوایی و تکلم، نارسایی و بزرگ شدن قلب و دیابت است. ممکن است درمان زود هنگام کمک کننده باشد.
آتاکسی تلانژکتازی
این نوع از آتاکسی پیشرونده است و عملکرد مغز و سیستم ایمنی را مختل می‌سازد. در کودکی به حالت مویرگ‌های قرمز رنگ کوچک در صورت ظاهر شده (روی گوش یا گونه یا در چشم) و ممکن است با علائمی مانند عفونت‌های مکرر تنفسی، اختلالات تکلم و تأخیر در ایجاد مهارت‌های حرکتی و تعادلی همراه باشد. این بیماری ممکن است باعث افزایش ریسک ابتلا به تومور مغزی، لوسمی یا لنفوم شود.
آتاکسی ناشی از بیماری ویلسون
بیماری ویلسون یک بیماری ژنتیکی است که ناشی از تجمع مس درکبد، مغز، کلیه و سایر اندام‌های بدن است. این بیماری بر اثر اختلال در عملکرد ژنی که بر روی کروموزوم ۱۳ قرار گرفته و وظیفۀ انتقال مس را بر عهده دارد، ایجاد می‌گردد. تجمع مس و عدم دفع صحیح آن به اندام‌ها از جمله مغز آسیب می‌رساند. بیماری ویلسون از والدین به فرزندان از طریق وراثت منتقل شده و باعث بروز اختلالاتی از جمله آتاکسی می‌شود.
بیماری‌های دژنراتیو
از میان بیماری‌هایی که در طی زمان باعث تحلیل و تضعیف بافت‌های درگیر شده و باعث از بین رفتن عملکرد مثبت و شدت یافتن بیماری می‌شوند، MS یکی از نمونه‌های شناخته شده است. ام‌اس یا آتروفی سیستم چندگانه اختلالات و مشکلاتی را به وجود می‌آورد که شایع‌ترین آن‌ها آتاکسی است که با علائم دیگری مانند بی‌اختیاری مثانه، غش کردن و موارد دیگر همراه است.
علل اکتسابی
در کنار موارد گفته شده، علل اکتسابی یکی از دلایل مطرح برای ابتلا به آتاکسی هستند. در ادامه رایج‌ترین آن‌ها را ذکر می‌کنیم:
داروها
مصرف برخی داروها ممکن است باعث بروز آتاکسی شود. در واقع آتاکسی به عنوان عوارض جانبی این داروها به وجود آید. داروهایی مانند داروهای ضد صرع، داروهای شیمی‌درمانی، آرام‌بخش‌ها و داروهای ضد تشنج مانند باربیتورات‌ها.
مصرف الکل
الکل می‌تواند در دراز مدت باعث بروز آتاکسی گردد و فرد را دچار این اختلال نماید.
مشکلات تیروئید
ممکن است کم‌کاری غدد تیروئید و پاراتیروئید، به عنوان بیماری‌های خود ایمنی، فرد را مبتلا به آتاکسی نماید.
مسمومیت با فلزات سنگین
خطر مسمومیت با فلزات سنگین نظیر سرب یا جیوه و یا موادی که حاوی این فلزان هستند؛ مانند رقیق‌کننده‌های رنگ، باعث بروز آتاکسی بشود.
کمبود ویتامین
برخی از ویتامین‌ها نظیر ویتامین E یا ویتامین‌های گروه B، مانند ویتامین‌های B1، B12 و B6 می‌تواند منجر به ایجاد آتاکسی شود. توجه به ویتامین‌ها و رفع کمبود آن‌ها مهم است؛ چراکه با رفع کمبود، قابل جبران هستند.
سکته
به صورت ناگهانی ایجاد می‌شود و ممکن است باعث بروز آتاکسی گردد.
ضربه مغزی به دلایل ذیل:
فلج مغزی؛ ممکن است کودک در هنگام تولد با اختلالاتی ناشی از وجود آسیب در مغز متولد شود که باعث بروز فلج مغزی شده و ناهماهنگی و آتاکسی در او ایجاد کند. سندرم‌های منتج از سرطان؛ وجود تومورها باعث می‌گردد تا سیستم ایمنی در پاسخ به تومورها، بیشتر در تومورهای سینه، ریه، تخمدان و لنفوم، باعث ایجاد آتاکسی شود. عفونت‌های ویروسی؛ این امکان وجود دارد که بیماری‌های عفونی با منشاء ویروسی مانند HIV، آبله مرغان و یا کوید 19 یا کرونا باعث بروز آتاکسی شوند. ناهنجاری در مغز؛ ممکن است هرگونه ناهنجاری، آبسه، تومور بدخیم یا خوش‌خیم منجر به ایجاد ناهنجاری در مغز و آتاکسی شود.
نکته مهم و پایانی
آتاکسی هیچ درمان مشخصی ندارد و در موارد کمی مانند کمبود ویتامین‌ها و یا ابتلا به برخی بیماری‌های عفونی مثل آبله مرغان ممکن است برطرف شده و یا قابل جبران باشد. آنچه مهم است توجه به ظهور علائم و مراجعۀ زود هنگام به متخصص مغز و اعصاب است.
گردآوری مطلب: خانم پروین منجزی مراقب مرکز نویدمهر اهواز
