نقش حمایت و روابط اجتماعی در سلامت روان سالمندان

افراد در دوران سالمندی با چالش روابط اجتماعی رو به رو هستند. یکی از دلایل بروز این مشکل در سالمندی ناتوانی جسمی و بیماری های جسمی مزمن است. سالمندان معمولاً توان خارج شدن از منزل را ندارند که این امر انزوای اجتماعی را برای آنها به همراه دارد. از دلایل دیگر که باعث ایجاد فاصله بین سالمندان و اجتماع می شود بازنشستگی است. افراد در محیط کاری مجبور به ایجاد ارتباط با افراد دیگر هستند که زمینه ای برای حضور در اجتماع است. حضور سالمندان در اجتماع از بروز بیماری های روحی مانند افسردگی که یکی از شایع ترین بیماری ها در دوران سالمندی است جلوگیری می کند. همچنین حمایت های اجتماعی می توان در کاهش استرس و تقویت سلامت جسمانی افراد سالمند موثر باشد.

سالمندان و نقش روابط اجتماعي

دوره سالمندي با ويژگي ها و خصوصيات خاصي كه دارد يكي از مهم ترين مراحل زندگي انسان به شمار مي رود. هر فرد براي اينكه اين مرحله حساس را مانند ساير مراحل زندگيش لذت بخش تجربه كند، بايد نسبت به ويژگيهاي آن آگاهي و علم لازم را داشته باشد و به نوعي از قبل براي ورود به اين مرحله برنامه ريزي نمايد . ميزان پذيرش شرايط دوره سالمندي از سوي فرد سالمند اهميت دارد. مي توان با پذيرش نقش هاي جديد، اين دوره را به دوره اي نسبتاً فعال و رضايت بخش بدل كرد . همانطوري كه واضح و مشخص است سلامتي شامل ابعاد متعددي است كه سلامت جسمي، رواني و اجتماعي را در همه زواياي زندگي در بر مي گيرد.

درجه عملكرد اعضاء جامعه ميزان سلامت اجتماعي افراد را نشان مي دهد و اين عملكرد در سنين مختلف به عوامل متفاوتي بستگي دارد و هر فرد به نوبه خود مي تواند نقش موثر را در اين ارتباط داشته باشد. در خصوص سالمندي آميزه اي از موفقيت ها و شكست ها، سالهاي پاياني عمر را مشخص مي كند. بايد به اين نكته توجه داشت كه چگونه عوامل مختلف در طول زندگي به سلامت جسمي و رواني در اواخر عمر كمك كرده اند؟ اين عوامل مي تواند قابل كنترل يا غير قابل كنترل باشند.

معمولاً عوامل قابل كنترل مواردي از قبيل عادت هاي مربوط به سلامتي، راهبردهاي كنار آمدن، ثبات زناشويي و سالهاي تحصيلات مي باشند و از عوامل غير قابل كنترل مي توان از جايگاه اجتماعي – اقتصادي والدين، صميميت خانوادگي در كودكي، سلامت جسماني اوليه و عمر طولاني اعضاي خانواده نام برد. اين عوامل در پيش بيني دوران سالخوردگي شاد و فعال مهم هستند. موقعيت هاي اجتماعي كه به سالخوردگان امكان اداره كردن تغييرات زندگي را به نحو موثر مي دهند، به پيري موفقيت آميز كمك مي كند. سالمندان به مراقبت بهداشتي مناسب، مسكن امن و خدمات اجتماعي نياز دارند. با اين حال به خاطر بودجه ناكافي و مشكلات موجود، نيازهاي بسياري از آنان برآورده نمي شود.

تاكيد بيشتر بر يادگيري در طول عمر براي همه سنين، به افراد كمك خواهد كرد تا مهارتهاي خود را در حاليكه مسن تر مي شوند، حفظ كرده و حتي افزايش دهند. سالخوردگان موفق كساني هستند كه رشد، شادابي و تلاش آنها بر ضعف هاي جسماني، شناختي و اجتماعي غلبه مي كند .

ضعفهاي جسماني و بيماري هاي مزمن مي توانند به احساس فقدان كنترل شخصي منجر شوند كه عامل مهمي در سلامت رواني سالخوردگان است. به علاوه، بيماري جسماني كه به ناتواني منجر مي شود، از جمله قوي ترين عوامل خطر براي افسردگي اواخر عمر است. رابطه بين مشكلات سلامت جسماني و رواني مي تواند تبديل به چرخه اي معيوب شود كه هريك ديگري را تشديد مي كند، گاهي، تحليل رفتن سريع يك سالخورده بيمار، نتيجه ياس و نوميدي و “دست كشيدن از تلاش” است .

حمايت اجتماعي و تعامل اجتماعي

همانند ساير دوره هاي زندگي،در اواخر بزرگسالي، حمايت اجتماعي كماكان استرس را كاهش مي دهد و از اين رو سلامت جسماني و رواني را تقويت مي كند. وجود حمايت اجتماعي، شانس زندگي طولاني تر را بيشتر مي كند. معمولاً سالخوردگان از اعضاي خانواده كمك غير رسمي دريافت مي كنند؛ ابتدا از همسرشان، اما اگر همسر نداشته باشند، از فرزندان و بعد از خواهر و برادرها، اگر اين افراد در دسترس نباشند، خويشاوندان ديگر و دوستان ممكن است پا پيش بگذارند .

با اين حال، خيلي از سالخوردگان براي استقلال به قدري ارزش قايل هستند كه از افراد نزديك به خود كمك زيادي نمي خواهند مگر اينكه بتوانند آن را جبران كنند در صورتي كه كمك بيش از اندازه باشد يا نتوان آن را جبران كرد، اغلب به ناراحتي رواني منجر مي شود. شايد به همين دليل، فرزندان بزرگسال بيش از آنچه كه والدين سالخورده آنها توقع دارند خود را ملزم به كمك كردن به آنها مي دانند. كمك رسمي، مانند كمك كننده مزدبگير يا خدماتي كه توسط سازمان ها ارائه مي شوند، به عنوان مكملي براي كمك غير رسمي، نه تنها بار پرستاري را سبك مي كند بلكه نمي گذارد سالخوردگان احساس كنند كه بيش از حد به خويشاوندان نزديك خود وابسته هستند .

هنگامي كه مي خواهيم در امور سالخوردگان دخالت كنيم، بايد از خود بپرسيم چه نوع كمكي را در اختيار آنها قرار مي دهيم؟ كمكي كه سالخوردگان نمي خواهند يا به آن نياز ندارند يا ضعف آنها را بيش از حد بزرگ مي كند، سلامت رواني آنها را تضعيف مي كند. اين نوع كمك موجب كاهش كيفيت زندگي سالخوردگان مي شود. يافته ها روشن مي كنند كه چرا ادراك كمك اجتماعي (احساس سالخوردگان در مورد اينكه مي توانند به هنگام نياز روي خانواده و دوستان حساب كنند) با نگرش مثبت سالخوردگاني كه ناتواني هايي دارند، ارتباط دارد.

افراد بسياري حتي بعد از بازنشستگي، جنبه هايي از شغل خود را حفظ مي كنند؛ سايرين نقش هاي جديد و خشنود كننده اي را در جوامع خود تشكيل مي دهند. در جوامع قبيله اي و روستايي، اغلب سالخوردگان، مانند گذشته جايگاه اجتماعي مهمي را در اختيار دارند. بنابراين، كناره گيري سالخوردگان، بيانگر ترجيح خود آنها نيست بلكه ناتواني دنياي اجتماعي را در تامين كردن فرصت هايي براي مشغوليت آنها نشان مي دهد. هر چه سالخوردگان فرصت هاي اجتماعي بيشتري داشته باشند، اعتقاد راسخ تري خواهند داشت به اينكه مي توانند تجربيات اجتماعي ارزشمندي را براي خودشان به وجود آورند .

 در اغلب موارد شبكه هاي اجتماعي يك سالمند مانند دوستان و اعضاي خانواده و همچنين علايق فردي او در زمينه هاي شغلي و اجتماعي مانند قبل است،.حتي بعد از يك تغيير (مثل بازنشستگي)، سالخوردگان معمولاً انتخاب هايي مي كنند كه تداوم مسير قبلي زندگي آنها بوده و به فعاليت هاي تازه اما در زمينه هاي آشنا مي پردازند. به طور عمده تعامل كردن با خويشاوندان و دوستان، در حفظ تعادل هيجاني سالخوردگان نقش بسزايي دارد. سالخوردگان در اين روابط صميمي، با آگاهي از هيجانات خود براي برقرار كردن هماهنگي در ارتباط استفاده مي كنند . موقعيت هاي فيزيكي و اجتماعي كه سالخوردگان در آن زندگي مي كنند بر تجربيات اجتماعي آنها و در نتيجه، بر رشد و سازگاري آنها تأثير مي گذارند.

برگرفته از : سایت سرای بزرگان الهام